منشا ریزپلاستیکها در اقیانوسها و سمیت آنها

چگونه ریزپلاستیکها در اقیانوسها ایجاد شده اند؟ منشا ریزپلاستیکها میتواند به دو منبع اصلی مربوط باشد:

• ورود مستقیم ریزپلاستیکها از راه آبهای جاری
• شکست مزوپلاستیکها و درشت پلاستیکها در اثر هوازدگی

برخی از ریزپلاستیکها به ویژه میکرو و نانوذرات ساخته شده از پلاستیکهای محصولات مصرفی به طور مستقیم از راه آبهای روان وارد آبهای آزاد میشوند. این ذرات شامل ذرات پلاستیکی میکرونی که معمولا در فرمول بندی مواد آرایشی استفاده میشوند، پلاستیکهای تولید شده در صنعت انهدام کشتی]و ساینده های صنعتی در محیط شن سایی مصنوعی شامل دانه های پلاستیکی آکریلی و پلی استر میشوند. بقایای پلاستیکها در سواحل، سطح و عمق آب دریا و اقیانوسها مشاهده میشوند، ولی تجمع آنها در هر یک از آنها متفاوت است. خرده های پلاستیکی موجود در سواحل بر خلاف انواع شناور در آب، در معرض دماهای بسیار زیاد هستند. با توجه به گرمای ویژه کم شن، سطوح سواحل شنی و پلاستیکهای روی آن در تابستان تا دمای حدود 40 درجه سانتیگراد گرم میشوند. چنان چه در پلاستیکها از رنگدانه تیره استفاده شده باشد، گرمااندوزی ناشی از جذب مادون قرمز نور خورشید موجب بالا رفتن دما به بیش از 40 درجه سانتیگراد نیز میشود.

نور، آغازگر واکنش تخریب اکسایشی است و این واکنش در دمای بالا سریعتر انجام میشود، زیرا دمای بالا عامل وابسته به انرژی فعالسازی در این واکنش است. میزان تجزیه با افزایش تنها 10 درجه سانتیگراد  دو برابر میشود. سطوح شکننده تجزیه شده، مستعد شکسته شدن با تنشهای محیط مانند رطوبت، تغییرات دما و فرسایش شن و ماسه اند.

تجزیه پلاستیکهای شناور در آب با پلاستیکهای موجود در سواحل متفاوت است. دمای کم آب دریا و آثار شناور بودن از جمله مواردی است که تجزیه پلاستیکها را، به ویژه برای پلاستیکهایی که به طور مستقیم وارد آب میشوند به طور چشمگیری کاهش میدهد. با توجه به اینکه منشا اغلب میکروذرات و نانوپلاستیکها از سواحل است، تمیز کردن سواحل باید جزء مهمترین سیاستهای حمایت از محیط زیست قرار گیرد. حذف قطعات بزرگتر پلاستیکها از سواحل پیش از آنکه در اثر فرسایش به شکل میکرو و نانوذرات پالستیکی به اقیانوسها راه یابند، راه موثری برای پاکسازی اقیانوسها از این آلاینده هاست. مزیت پاکسازی سواحل تنها به زیبایی آن منتهی نمیشود، بلکه نهایتا منجر به سلامتی غذاهای دریایی و در نتیجه سلامتی انسان نیز میشود.

آب دریا دارای مقدار زیادی ذرات نانو و میکرو است (تقریبا 107 -106 ذره در هر mL یا L/µg 500-10 ) که بیشتر آنها بزرگتر از nm 100  هستند. تغذیه گرهای فیلترکننده در اقیانوسها از زئوپالنکتونها در اندازه نانو تا نهنگ بزرگترین جاندار دریایی را شامل میشوند. تمام این ذرات و جانداران باهم در ارتباط اند، بی آنکه آسیبی به هم برسانند یا بیماری به هم منتقل کنند. همان طور که هیچ مسیر آنزیمی برای شکسته شدن این پلیمرهای طبیعی موجود در دیواره سلولی ذرات طبیعی دریایی وجود ندارد، هیچ راهی نیز برای هضم و جذب ذرات پلاستیکی وجود ندارد. بلعیدن ریزپلاستیکها توسط میکروموجودات دریایی مشکلات بسیار متفاوتی را به وجود می آورد.  به طورکلی سمیت پلاستیکها شامل یکی از موارد زیر است:

• مونومرهای باقیمانده از صنعت (مرحله تولید پلاستیکها) در پلاستیکها یا مواد افزودنی سمی مصرفی در آمیزه سازی، برای مثال میتوان به وجود بیسفنولها در تولیدات پلی کربناتها یا قابلیت سمی بودن فتالات در ساخت PVCاشاره کرد.
• سمیت ناشی از انتشار برخی واسطه ها که در نتیجه تخریب سطحی پلاستیکها حاصل میشود. برای مثال از سوختن پلی استیرن، استیرن و آروماتیکهای سمی دیگر حاصل میشود.
• آلاینده های آلی موجود در آب دریا به کندی جذب میشوند و در نتیجه در ریزپلاستیکها تجمع میکنند، در واقع این عمل به معنای پاکسازی دریا از آلاینده های شیمیایی توسط ذرات پلاستیکی نیست، بلکه این عمل زیست دسترس پذیری آلاینده ها را برای ارگانیسم های دریایی افزایش میدهد. اخیرا مطالعه ای در باره تجمع زیستی آلاینده ها در ریزپلاستیکها انجام گرفته است. نمونه های پلاستیکی جمع آوری شده از سواحل هاوایی، مکزیک و کالیفرنیا سطوح قابل توجهی از آلودگی را نشان داد. به عنوان مثال مقدار تجمع آلاینده PAH (هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقه ای) g/ng 1200-39 و آلاینده PCB  (پلی کلرینات بیفنیل) g/ng 980- 27 و DDT  (دیکلرودیفنیل تریکلرواتان)  g/ng 7100-22  گزارش شده است.

منبع: ریزپلاستیکها در محیط زیست دریا، شادی پیرامون مقدم، مهدیه کارخانه یوسفی، فصلنامه پژوهشی-آموزشی بسپارش، سال دوم، شماره 1، صفحه 51-42 ،1391.

This post is also available in: English