مضرات سموم شیمیایی کشاورزی
سموم شیمیایی شامل آفت کشها، قارچ کشها و علف کشها موادی هستند که برای پیشگیری، نابودی یا دفع آفات اعم از حشرات و نرمتنان زیان آور، بیماریهای گیاهی و علفهای هرز مصرف میشوند. مواد مؤثره سموم متنوع بوده و آنها را بر اساس این مواد طبقه بندی میکنند که به عنوان مثال میتوان به سموم آلی کلردار ( ارگانوکلره)، فسفردار (ارگانو فسفره) یا کارباماتها اشاره کرد. اینگونه سموم نافذ بوده و برای محیطزیست آلوده کننده هستند. اما در مقابل گروههای دیگری هستند که طبیعی بوده و سهم کمتری در مقایسه با گروه قبلی دارند. این گروه از موادی تشکیل شده که منشأ گیاهی دارند. همچنین گروه دیگری از سموم که به نام حشره کشهای میکروبی خوانده میشوند که به صورت تجاری برای مبارزه با الرو و نوزاد آفات به فروش میرسد خطرات سموم نافذ را در پی ندارند. استفاده از اینگونه مواد بهترین راه جلوگیری از آلودگی محیط زیست است.
سموم شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی، همان مواردی هستند که اگر به طرز درست مصرف نشوند، هم برای محیط زیست و هم برای سلامت انسان مضر هستند. امروزه به دلیل استفاده بی رویه از کودها و سموم شیمیایی خطر آلودگی تالاب‌ها، رودخانه‌‌ها و دریاها توسط این مواد به شدت احساس میشود.امروزه تعداد آبزیان موجود در رودخانه‌‌ها و تالاب‌ها به دلیل وجود نیترات ناشی از مصرف سموم و کودهای شیمیایی به طرز نگران کننده ای کم شده است.
آفت کشها یا از طریق تبخیر یا مستقیماً از طریق هوا وارد اتمسفر میشوند. آبهای سطحی، پسابهای صنعتی و شهری و کاربرد مستقیم آفتکشها برای کنترل آفات آبزی، از راههای ورود سموم به منابع آبی است. خاک نیز از طریق گیاهان تیمار شده با سموم، باران، دفن ظروف خالی سم و همین طور استفاده مستقیم آنها روی خاک آلوده میشود.
سموم شیمیایی بر سلامتی انسانها از دو طریق تاثیر می گذارند، نخست اثرات مضر سموم شیمیایی بر سلامتی کاربران و دوم: تاثیر باقی مانده این مواد در محصولات غذایی بر سلامت مصرف کنندگان. سلامت محصولات کشاورزی به دلیل ارتباط با سلامت انسان بسیار حائز اهمیت است. اقدامات پراکنده ای در زمینه اندازه گیری سموم صورت گرفته است اما به صورت منظم نیست و باید در این زمینه برنامه ریزی کرد. شمار زیادی از سموم مختلف وارد کشور میشود و هیچ آزمایشی روی آن صورت نمیگیرد و هیچ اقدامی برای آگاهی از تاثیرات آن بر سالمت انسان انجام نشده است.
نخستین محل تماس سم در انسان پوست است؛ به محض این که بدن در معرض سم قرار گیرد، سم در بدن جذب میشود یا بدون جذب شدن فقط در پوست باقی میماند. جذب آفت کش در بدن می‌تواند باعث بروز مشکلاتی برای سلامتی انسان شود که از آن جمله میتوان سوزش چشم، مشکلات دستگاه تنفسی و مسمومیت حاد را نام برد که ممکن است به مرگ منجر شود. در صورت جذب نشدن و باقی ماندن سموم روی پوست، حساسیت های پوستی اتفاق میافتد.
تماس غیرمستقیم با سموم شیمیایی ناشی از ورود باقیمانده سموم به بدن به واسطه خوردن غذاهایی است که سموم آفت‌کش در آنها نفوذ کرده‌اند که این امر می‌تواند باعث افزایش مقدار مواد سمی‌در بدن انسان شود (خاصیت تجمعی). بدن انسان دارای سیستم‌های تنظیم کننده متعددی است که باعث میشود تمامی‌اجزا بدن در پاسخ به محرکهای بیرونی، واکنش مشخصی را نشان دهند. این نوع تنظیم، به نام خود پایداری شناخته میشود و برای تمامی‌فرآیندهای جسمی‌بدون اطلاع و آگاهی بروز می‌کند، هنگامیکه در اثر شرایط محیطی (گرما یا سرمای زیاد) یا شرایط درونی (بیماری یا مسمومیت) بدن قادر به تنظیم نباشد، علائم غیرمعمول و بیماری ظاهر میشود. بنابراین نشانه‌ها و علائم مسمومیت آفتکشها اغلب شبیه به انواع مختلفی از عوارض بیماری‌ها هستند به عنوان مثال سردرد، تب، تهوع، استفراغ و اسهال از علائم معمولی بیماری هستند که در شرایط متفاوت بروز میکنند.سموم شیمیایی باعث ایجاد تغییر در سرعت فعالیت‌های مختلف بدن میشوند که این تغییر ممکن است به صورت افزایش آن ها (افزایش تپش قلب و تعریق) یا کاهش آنها (توقف کامل تنفس) خودنمایی کند؛ به عنوان مثال، افرادی که در معرض حشرهکش مالاتیون قرار می‌گیرند دچار تعریق زیاد میشوند.
معمولاً مصرف دراز مدت مواد غذایی آلوده به آفت کشها ممکن است منجر به بیماری شود. متأسفانه انسانها بیشتر متوجه بیماری‌هایی هستند که علائم آشکار دارند در حالی که بعضی از بدترین دشمنان ما آهسته و بی خبر به سوی ما می‌خزند. نشانه‌های آلودگی با سموم موجود در مواد غذایی با توجه به این که به مقدار کم و در طول زمان طولانی وارد بدن میشوند اغلب کاملاً شبیه به انواع مختلفی از عوارض بیماری‌ها است. به عنوان مثال سردرد، تب، تهوع، استفراغ و اسهال نشانه‌های عمومی‌غیرخاص بیماری هستند که در شرایط متفاوت ایجاد میشوند. مسمومیت شیمیایی به وسیله آفت‌کش شبیه علائمی‌است که بوسیله میکروارگانیسم‌هایی نظیر باکتری، ویروس و قارچ ایجاد میشوند.
سموم آفت کش باعث سقط جنین، عدم رشد فکری، اثرات مخرب ساختمانی در بدن هنگام تولد و نقص‌هایی در اعمال و بافت‌های بدن میشوند. آفت کشها دارای اثرات مخرب و بسیار سمی‌روی اندام‌های تولید مثلی، تداخل در اعمال هورمونی، عقیمی‌مردان و زنان و دوره‌های قاعدگی نامنظم در زنان هستند.
بنابراین به نظر می رسد برای دستیابی به توسعه ی پایدار در کشاورزی و تحقق اهداف وسیاست های پیش بینی شده در راستای دستیابی به کشاورزی پایدار و حفظ سلامت انسان و محیط زیست، بایستی راهکارهای سیاسی _ اقتصادی جهت کاهش مصرف سموم شیمیایی فراهم گردد . سیاستهای کاهش مصرف سموم شیمیایی در کشور شامل حذف یارانه سموم شیمیایی، توسعه روشهای مبارزه بیولوژیک در کشور، تدوین استانداردهای مصرف بهینه سموم در محصولات، تدوین بیشینه حد مجاز باقیمانده سموم در محصولات، اصلاح ساختار مصرف سموم شیمیایی و حذف سموم پرخطر از لیست سموم مصرفی است. در راستای مزایای کاهش و یا حذف سموم شیمیایی در کشاورزی می توان به افزایش تنوع زیستی، افزاش حاصلخیزی و پایداری خاک، افزایش ثبات و پایداری تولید، کاهش هزینه های تولید محصولات، ایجاد محیط زیست سالم و متعادل، عدم آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی، چرخش سریع مجدد بقایای گیاهی و جانوری، افزایش عملکرد کمّی وکیفی محصولات، افزایش میکروارگانیسمهای خاک و… اشاره کرد.
منابع:
رحمانی، ح.ر. مدیر محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی در استان اصفهان، سموم و محیط زیست.
This post is also available in: English
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.