سمیت دیوکسین

دیوکسین واژه ای عمومی است که برای توصیف گروهی از آلاینده های محیطی سمی که سلامت عمومی را تهدید میکند، به کار میرود. مواجهه با دیوکسین میتواند باعث صدمه به سیستم ایمنی، افزایش حساسیت به بیماریهای عفونی شود. همچنین میتواند عملکرد هورمونهای مختلف بدن را مختل کند. ناباروری، ناهنجاریهای جنینی و رشد نامناسب کودک، دیابت، اختالالت تیروئیدی و سرطان هم میتواند به وسیله مواجهه با دیوکسین ها رخ دهد. این مواد شیمیایی سمی بوده، در محیط به آسانی شکسته نمیشوند و تجمع زیستی دارند (قادرند وارد زنجیره غذایی شوند). مطالعات مختلفی که در کودکان انجام شده است نشان میدهد که این ترکیبات سبب بروز عوارضی مانند کاهش وزن، نارسایی و اختالالت رفتاری، افزایش ریزش موی سر و بروز عارضه پوستی میگردد. به نظر میرسد کودکان به دلیل تکثیر سلولی سریع، عدم تکامل سد خونی- مغزی، سایز کوچک و سطح تماس بالا و عدم رشد کامل قدرت سم زدایی بافت کبدی، نسبت به بزرگسالان در معرض خطرات بیشتری هستند.

تتراکلرو دی بنزو دیوکسین از سوی آژانس بین المللی تحقیق روی سرطان به عنوان یک سرطانزا برای انسان شناخته شده است. با این حال امروزه گروهی از دانشمندان مخالف نظریات اخیر هستند؛ آنها در تفسیر سرطانزا بودن این ترکیبات پیشنهاد میدهند که این مطالعات اغلب در حیوانات آزمایشگاهی انجام شده است و عمر آنها قابل مقایسه با انسان نیست. به علاوه میزان غذای خورده شده به انسان نسبت به حیوانات کمتر است و وجود بافت چربی در بدن به عنوان مکانیزم محافظتی موقت در انسان عمل کرده و حساسیت انسان به دیوکسین نسبت به گونه های حیوانی کمتر است. از طرفی ثابت شده ترین اثر این ترکیبات در انسان بروز آکنه و راشهای پوستی است. ولی این توضیح میتواند نظریات این گروه را زیر سؤال ببرد که این ترکیبات حداقل به عنوان پروموتور در بروز سرطانزایی در خیلی از مطالعات تأئید گردیده اند. حتی کاهش سطح اسپرم در مطالعات انسانی در کشور انگلستان و افزایش سطوح این ترکیبات در شیر مادر و حتی افزایش بیماریهای عفونی و آنمی و تضعیف سیستم ایمنی بدن مادر در برخی نواحی آمریکا همگی تأکید بر کاهش مواجهه با این ترکیبات سمی را مطرح میسازد. اثرات طولانی مدت و نامطلوب این مواد شیمیایی، اهمیت مقررات زیست محیطی و نظارت بر استفاده و سطوح آزاد شده به محیط محلی و بین المللی را مشخص میکند. بنابراین بهداشت عمومی و اقدامات کنترلی مانند همایش استکهلم برای کاهش انتشار این مواد و مواجهه انسان به خصوص کودکان مورد نیاز است.

اگرچه منابع عمده دیوکسین به طور عمده فرآیندهای صنعتی است اما مسیر مواجهه مردم عادی تقریباً فقط از طریق مصرف غذاهاست. بر اساس نتایج تحقیقات، تقریباً 41 درصد مواجهه انسان از طریق رژیم غذایی اتفاق می افتد. در این رابطه، مواد پلاستیکی به کار رفته در ظروف نگهداری یا بسته‌بندی غذاها می توانند باعث انتقال سموم شوند. پلی وینیل کلراید (PVC) یکی از پرمصرف ترین پلاستیک های تولید شده می باشد که دارای تنوع مصرف بالایی نیز هست. مواد اولیه مورد استفاده برای ساخت PVC با استناد بر آمار منتشره توسط مرکز سلامت، محیط زیست و عدالت آمریکا، به شدت خطرناک می باشند و در جدول مواد سمی طبقه بندی می شوند. ترکيب «چربی ـ گرمای بالا و پلاستيک» باعث آزادسازی ديوکسين از این نوع پلاستیک به داخل غذا و در نهايت به درون سلولهای ما مي شود.

از آنجایی که دیوکسین ها در چربی محلول میباشند، کاهش مقدار چربی غذا میتواند مقدار دیوکسین ورودی را کاهش دهد. در شیر بدون چربی دیوکسینی وجود نخواهد داشت در حالیکه شیر چرب حاوی غلظتهای بالاتر دیوکسین خواهد بود. ماست کم چرب دیوکسین بسیار کمتری از سرشیر خواهد داشت. سرخ کردن (کباب کردن) گوشت یا ماهی و فرصت دادن به اینکه چربی از غذا بچکد، به طور قابل توجهی مقدار باقیمانده دیوکسینهای موجود را کاهش خواهد داد. سبزیجات و میوه ها، دیوکسین بسیار کمی دارند. بنابراین در مواجهه طولانی مدت کسانی که غذاهای گیاهی مصرف میکنند نسبت به افرادی که غذاهای حیوانی استفاده میکنند، دیوکسین بسیار کمتری دریافت میکنند. خوشبختانه چون بدن کودکان رشد سریعی دارد و دیوکسین نیز با سرعت بیشتری از بدن آنها حذف میشود حتی با سه برابر مواجهه بیشتر از بزرگسالان، بار بدن آنها از بزرگسالالن تجاوز نمیکند.

با مصرف غذای آلوده به دیوکسینها توسط حیوانات، این مواد در زنجیره غذایی یافت خواهند شد. همانطور که قبلا ذکر شد تخمین زده شده است که 41 درصد تماس انسان با این ترکیبات از طریق رژیم غذایی اتفاق میافتد که مهمترین راه تماس، مصرف غذاهای حیوانی است. حیوانات عمدتاً با دیوکسین انتشار یافته که در خاک، آب و سطح گیاهان ته نشین شده است مواجهه می یابند. رسوبات خاک وارد زنجیره ی غذایی شده و سپس به وسیله ی حیوانات خورده میشوند و انسانها دیوکسین را از طریق گوشت، لبنیات، ماهی و تخمها دریافت میکنند. در طول زمان غلظتهای کم مواجهه به طور پیوسته در بدن انسان تجمع پیدا میکنند تا زمانی که اثرات نامطلوب بهداشتی بروز میکند. سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد کرده است که دریافت دیوکسین بزرگسالان میتواند در محدوده pg/kg/day 4-1 باشد.

در ادامه توصیه هایی برای کاهش ورود دیوکسین از ظروف غذا به بدن ارائه شده است:

• بطری های پلاستيکی آب را در فريزر برای انجماد قرار ندهيد چون اين کار باعث آزادسازی سم ديوکسين از ظروف پلاستيکی مي شود.
• غذاها به ویژه غذاهاي حاوی روغن و چربی را در ظروف پلاستيکی در مايکروويو گرم نکنيد . به جاي آن براي گرم كردن غذا استفاده از ظرف شيشه ای مثل پيرکس و چينی توصيه می شود.
• لفاف های پلاستيکی فقط وقتی خطرناک هستند که با غذا در مايکروويو استفاده شوند.
• غذاهای آماده بیرون از ظروف فوم مانند یونولیتی یا یکبار مصرف خارج شده و به ظروف کاغذی انتقال یابند.

منابع:

سجاد چمن دوست، مرتضی نادری، فیروزه نظری، میرجمال حسینی، 1392. مروری بر تماس و سمیت دیو کسین ها. نشریه پژوهشی – تحلیلی دانشکده پرستاری الیگودرز

www.asriran.com

This post is also available in: English